Page 68 - TINA Dergi Sayi 11

TINA

Denizcilik Arkeolojisi Dergisi

Mendirek üzerinden alınan karotların, volkanik ve iki bölümünün de deniz seviyesinin üzerinde olması
mineral bileşenler içerikleri görülmektedir.Bu veriler gerekmektedir. Bu nedenle, jeoarkeolojik yorum için
ışığında mendireğin inşasında volkanik malzemenin -1,7±0,1 m suyun altında kalan derindeki dar bölüm
kullanıldığı anlaşılmakta olup, bu malzeme antik göz önüne alınarak hesaplamalar yapılmıştır.
dönemin liman yapımında kullanılan hidrolik harç Mendireğin inşa edildiği MÖ.4.yy’da, üst yüzeyi-
36
40
(pozzolana?) olarak yorumlanmaktadır . Bodrum nin deniz seviyesinden en az 0,8±0,2 m yukarıda
Yarımadası volkanik bir yapı göstermektedir . Bu- olması gerekirdi. Bu değer mevcut derinliğe eklendi-
37
nunla beraber söz konusu malzemenin yöresel ya ğinde, 2,5±0,3 m.lik bir göreli deniz seviyesi yükse-
da ithal olup olmadığı ileriki çalışmalarda yapılacak limi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu miktarın en fazla
ayrıntılı bir malzeme analizi ile anlaşılabilecektir. 1,0 m.si buzulların erimesine bağlı küresel yüksel-
41
Mendirek deniz teknoloji tarihi açısından büyük meye aittir . Geriye kalan 1,5±0,3 m ise depremlere
önem arz etmektedir. Bu nedenle önümüzdeki çalış- bağlı düşey tektonik hareketle açıklanabilmektedir.
malarda, mendireğin mimari özelliklerinin daha de- Buradan da son 2400 yılda 1,5±0,3 m.lik bir tekto-
taylı incelenebilmesi için bir sondaj kazısı gerektiği nik çökme gerçekleştiği görülmektedir. Bu da 1000
anlaşılmaktadır. yılda 0,62±0,3 m, diğer bir deyişle 0,62±0,3 mm/
5.2. Deniz Seviyesi Değişimleri yıllık bir tektonik çökme oranına karşılık gelmek-
Buzulların erimesine bağlı östatik-izostatik deniz tedir. Bozburun Yarımadası kıyılarındaki sualtında
seviyesi yükselme miktarının 2500 yılda 1 m.yi geç- kalmış Hellenistik Dönem liman yapıları üzerine
mediği bilinmektedir. Bununla birlikte, Ege kıyıla- gerçekleştirilen jeoarkeolojik çalışmalarda yakın so-
42
rında görülen sualtında kalma olayının büyük ölçüde, nuçlara ulaşılmıştır .
süregelen tektonik aktivitenin etkisinde geliştiği Çalışma kapsamında ikinci bölgede ölçümü yapılan
açıktır. Özellikle MS.6.yy’ın ortalarında gerçekleşen ve kesin olmamakla birlikte çekek yeri olarak yorum-
deprem fırtınası, kıyılarda çökmeye neden olarak lanan yapı, üzeri açık şekilde kullanılan ve belirli bir
liman yapılarını sular altında bırakmış ve işlevsiz rampa eğimine sahip olup ana kayanın kesilmesiyle
hale getirmiştir . şekillenmiştir. Karaya çekilen geminin karinasının
38
Flemming , Bodrum Yarımadası’ndaki göreli de- kuru alanda kalması gerektiği için, çekek yeri yapıl-
39
niz seviyesi değişiminin Myndos antik kentinde son dığı dönemde deniz seviyesinin üzerinde bulunma-
2000 yılda -1,2 m (0,6 mm/yıl); Halikarnassos’da son lıdır. Bu nedenle, gemi çekek yerleri deniz seviyesi
2400 yılda -1 m (0,4 mm/yıl); Loryma’da son 1500 değişimleri için bir göstergedir. İyi korunmuş çekek
yılda 1 m olduğunu (0,7 mm/yıl); Knidos’da ise son yerlerinin ±0.25 m güvenilirlikle doğru bir deniz se-
2300 yıl içinde deniz seviyesinin değişmediğini öner- viyesi hesabı için kullanılabileceği önerilmektedir .
43
mektedir. Ancak yine de, eğimin alt kısmının orijinalde hangi
Halikarnassos limanına ait mendireğin genel yapı- seviyede olması gerektiği konusunda çelişkiler bu-
44
sına bakıldığında, birbirine paralel uzanan iki bölüm- lunmaktadır . Kıyıdan başlayarak 8° eğimle -3.1±0.1
den oluştuğu ve bu bölümler arasında bir kot farkı m derinliğe ulaşan 30 m uzunluğundaki çekek yeri,
bulunduğu görülmüştür. Doğudaki geniş bölümün bir geminin çekilmesi için ideal ölçüde ve eğimde-
üst yüzeyi modern deniz seviyesinin 0,5-0,9±0,1 m dir. Ancak, tabanının çakıl, kesme taş ve kayalarla
altındadır. Batıdaki dar bölüm ise diğerinden daha tamamen dolması ve rampanın orijinal alt seviyesinin
derinde olup, üst yüzeyi 1,7±0,1 m suyun altındadır. tartışmalı olması nedeniyle deniz seviyesi hesabı
Kot farkının nedeni tam olarak bilinmese de, geniş için kesin bir veri sunmamaktadır. Bununla birlikte,
bölümün daha sonraki bir dönemde bir onarım ya da yapının günümüzde tamamıyla sualtında bulunması,
ek yapılarla yükseltilmiş olma ihtimali bulunmakta- yapıldığı dönemden buyana düşey tektonik harekete
dır. Halbuki mendireğin inşa edildiği dönemde her maruz kaldığının açık bir kanıtıdır.

36 VITRUVIUS, II.6.1.
37 ULUSOY vd. 2004, 73.
38 PIRAZZOLI vd. 1996.
39 FLEMMING 1978, 412.
40 Bknz. Bölüm 3.2.c: yapı için belirlenen orijinal minimum yükseklik için ±0,2 m hata payı eklenmiştir.
41 Tektonik olarak durağan bölgelerde (örn. Sardinya Adası) yapılan çalışmalarda, arkeolojik yapıların sualtında kalma miktarı sadece
östatik ve izostatik deniz seviyesi değişimlerinden kaynaklanmaktadır (ANTONIOLI vd. 2007, 2480). Araştırmacılar tarafından
farklı görüşler ileri sürülse de, çalışmamızda Vacchi vd. (2017, 782) tarafından önerilen değer kabul edilmiş olup, hesaplarımızda
östatik-izostatik deniz seviyesinin son 2500 yılda ~1 m yükseldiği göz önüne alınmıştır.
42 KIZILDAĞ vd. 2012, 227.
43 EVELPIDOU – PIRAZZOLI 2013, 5.
44 Çekek yerinin rampası suyun içine doğru ne kadar devam etmelidir, diğer bir deyişle, rampanın tabanı orijinalde kaç metre derinde
olmalıdır sorusuna Blackman “bir geminin rampanın içine yüzebileceği kadar derin, yani en fazla 1 m” olarak yorum getirmektedir
(1973, 128).
66