Page 63 - TINA Dergi Sayi 10

TINA

Maritime Archaeology Periodical

Kıyı düzlüğünde yerleşme sonucunda yeraltı su- G. Su ALtInDA KALmIŞ YerLeŞmeLerDe KÜLtÜreL KAYnAK YÖnetİmİ
yunun yüksekliğine bağlı olarak su kuyuları icat Su altında kalmış prehistorik yerleşmelerin yöne-
edilmiştir. Bu istila suni, yıl boyunca devam eden bir tilmesi aynı anda birkaç görevi yerine getirmeyi ge-
su kaynağı oluşturmuştur. Deniz seviyesinin yüksel- rektirir ve sürekli bir aktivitedir. Yasalar, yönetme-
mesinin ardından kıyıda yaşayan sakinler Atlit-Yam likler, planlama yetkilileri, nazım plan, denetim ve
kuyusundan da anlaşıldığı gibi su kuyularının tuz- izleme, değerlendirme ve etki çalışmaları, arkeolojik
77
lanması sorununu çözmek zorunda kalmıştır . Bu kazılar ve yüzey araştırmaları, sanayiyle işbirliği ve
Atlit-Yam kuyularının tatlı su seviyesini kuyuların kamu bilinciyle ilgisi vardır .
80
diplerine taş döşeyerek tabanını yükseltme yoluyla Arkeolojik ve bilimsel değeri ve eşsizliği düşü-
gerçekleştirilmiştir. nülürse İsrail kıyısı açıklarında sular altında kalmış
Denizin yükselmesi insanları uyum sağlamaya ya olan prehistorik yerleşmelerin in situ korunması ge-
da yerleşmenin konumunu değiştirmeye zorlamış- rekmektedir ve önemli olanlar “dünya kültür mirası”
tır. Daha erken dönem Çanak Çömleksiz Neolitik olarak duyurulmalıdır. İsrail’de sular altında kalmış
C (ppNC) yerleşmesi Atlit-Yam, küresel Holosen olan prehistorik yerleşmeler “1978 Eski Eserler
nedeniyle sonunda terk edilmiş, deniz seviyesi gü- Yasasıyla” korunmaktadır ve çoğunluğu arkeolojik
nümüzün deniz seviyesine göre -16 m’den -8 m’ye alanlar olarak duyurulmuştur. Buna bağlı olarak
yükselmiştir. Çanak Çömlekli Neolitik yerleşme- herhangi bir kazı, bina veya arazinin bozulması
lerine göre Atlit-Yam Carmel kıyısı açıklarında durumunda herhangi bir faaliyet öncesinde İsrail
daha derindedir, bu da Çanak Çömleksiz Neolitik C Eski Eserler Kurumu’nun (IAA) yazılı izni gerek-
(ppNC) sonrası yerleşmelerin sahilden iç bölgelere mektedir. IAA yukarıda belirtilen faaliyetler için her
ve daha doğuda bulunan yeni kıyı şeridine doğru talebi inceleyerek alanın bilinen arkeolojik değerine
kaydığını gösterir. Ancak şu anki su altında kalmış ve planlanan aktivitelerin kapsamına ve cinsine göre
Çanak Çömlekli Neolitik yerleşmeleri de -8 m’den değerlendirir. Bu şekilde IAA alanın korunması için
bugünkü seviyesine süregelen deniz seviyesi yük- neye gereksinim olduğunu ve arkeolojik bilgileri
78
selmesini takip ederek aynı şekilde terk edilmişti . belirler.
Çanak Çömlekli Neolitik sonrasında bu bölgede Buna ek olarak IAA veya delege ettiği kurum
kıyıdaki yerleşme belki de Carmel kıyısı deniz sevi- antropojenik girişim (örn. inşaat, madencilik, kanal
yesinin yükselmesinden dolayı oldukça darlaştığın- yapımı) veya doğal süreçlerle (örn.erozyon, açığa
dan ve daha çok bataklık gibi olduğundan daha az çıkma ve fırtınalar) yok olması veya hasar görmesi
yoğundur. beklenen su altında kalmış eserleri belgelemeyi ve
2001-2009 arasında yayınlanan modeller 21.yüz- bunlarla ilgili bilimsel çalışma yapmayı hedefleyen
yılda küresel deniz seviyesinde 190 cm’i bulan bir kurtarma araştırmaları ve kazıları yürütebilir ve baş-
yükselme olacağını öngörmüştür . Araştırmacılar latabilir.
79
şu sonuca varmıştır: “prehistoryadan beri iklim ve Bu şekilde önceden planlanmış işlerde, arkeolojik
çevresel değişimlere uyum sağlama çabası insan faaliyetin maliyetleri müteahitler tarafından karşıla-
topluluklarının bir özelliği olmuştur. Deniz seviye- nır, doğal süreçlerde ise bu tip maliyetleri genellikle
sindeki yükselmenin neden olduğu şimdiki zorluklar IAA karşılar.
insanlığın daha önce karşılaştıklarından oldukça Su altında kalmış prehistorik kültürel mirasın
daha büyük bir seviyededir. İnsanlar korunma, ba- korunması: Önceki deneyimlere dayanarak bilinen
rınma, geri çekilme ve önlem almayı içeren yeni su altında kalmış prehistorik yerleşmelerin çevresin-
yaklaşımlara, tekniklere ve stratejilere gereksinim de yapılacak herhangi bir inşaat faaliyetinin yasak-
duyacaklar.”. Araştırmamızda ortaya koyulduğu gibi lanması gerektiği önerilmiştir. Bu alanlarda değerli
sualtındaki prehistorik yerleşmeler geçmişteki deniz arkeolojik varlıkların yıl boyunca yüzey araştırma-
seviyesi değişimleri, insanların buna verdiği yanıt ve larının izlenmesi ve gerektiğinde kurtarma kazısı
uyumuyla ilgili değerli bilgiler sağlayabilir. üstlenilmelidir.

77 GALILI -ROSEN 2011.
78 GALILI vd. 2005a, 2008, 2017a, 2017b.
79 WEISENBERGER-CHOINARD 2015: 11, Table 2.2.
80 bkz. GALILI-ROSEN 2010; GALILI-ARNESON 2014; FLATMAN-EVANS 2014; SALTER vd. 2014; STURT vd. 2018; WICK-
HAM-JONES 2010, 2018.
61