Page 29 - TINA Dergi Sayi 08

TINA
TINA ARTICLE

Maritime Archaeology Periodical

Fig. 1: Kelek yapımını gösteren bir çizim. Ustalar
şişirdikleri tulumları ahşap iskelete bağlıyorlar.
(Lehmann-Haupt 1910, 341)
Fig. 1: A drawing showing the construction of a
kelek. Masters fasten inflated sheepskins to a tim-
ber frame.

Ortaçağ’a tarihlenen yazılı veriler ise Diyarbakır’dan liman gibi kullanılan, boşaltma ve yükleme yapılan yer-
4
başlayarak güneye giden nehir taşımacılığı için beş ana ler olduğunu söyleyebiliriz. Asur yazılı kaynaklarında
limandan bahsetmektedir. bu yapılara ait veriler bilinmektedir. Asur’a başkentlik
Bunlar Diyarbakır, Hasankeyf, Tell Fafan / Çattepe, yapmış üç şehir, Asur, Kalah (Nimrud) ve Nineve, Dicle
Ceziret İbn Ömer / Cizre ve Musul - Bağdat limanları- Nehri’nin kenarına kurulmuştur. Bu durum, Asur Kral-
dır (Fig. 3). Olasılıkla bu limanların bulunduğu alanların lığı’nın merkezinde potansiyel bir taşımacılık olanağı
veya şehirlerin daha erken dönemlerde de kullanılmış yaratmıştır. Ayrıca yazılı kaynaklarda liman veya rıhtım
olduğunu düşünmekteyiz. yapılarından da söz edilmektedir. Sennacherib (MÖ 704-
Söz konusu liman yapıları su kenarında oldukları için 681) tarafından Nineve’de yaptırılan şehrin on beş kapı-
kullanım dışı kaldıktan sonra zamanla tahrip olmuşlar- sından birinin adı “iskele kapısı” olarak adlandırılmış ve
dır. Çattepe Höyük dışında bu yapıların varlığına dair liman olarak kullanılmıştır. Yazılı kaynaklar Sennache-
arkeolojik bilgilerimiz yok denecek kadar azdır. Bu tür rib’in, kelek veya benzeri sallarla Dicle Nehri’ni kulla-
nehir taşıma araçlarına ait arkeolojik kanıtlar az olma- narak Nineve’ye getirdiği devasa kireçtaşı heykellerden
7
sına rağmen, ilk olarak güneyde, MÖ 5. binyıl Ubaid bahsetmektedir .
Dönemi’nde görülen pişmiş kilden yapılmış maketler/ Ayrıca nehir limanları veya rıhtımlar, gümrük kapısı
modeller ve MÖ 4. binyılın ortalarına ait silindir mü- gibi kullanıldığından, buraların kullanımı ücrete tabidir.
hürler üzerinde görülmektedir . Ayrıca Fırat kenarındaki Bu nedenle ticari gelir kalemlerinden biri olma özelli-
5
Hacınebi yerleşmesinde ortaya çıkartılan 0.66 gr. ağırlı- ği de taşıyordu. Aynı döneme tarihlenen Koyuncuk’tan
ğındaki bitümen (zift) parçası bu tür araçların varlığını bir kabartma üzerinde ise kelekle taş taşıyan iki Asurlu
göstermesi açısından önemli arkeolojik kanıtlardan biri- görülmektedir. Aynı kabartmada karnına aldığı şişirilmiş
dir . Yapılan analizlerde bulunan bitümen parçasının iç bir tulumla onlara yardım eden bir kişi daha vardır (Fig.
6
kısmında kamış ve ip izleri açık bir şekilde görülmekte- 4). Kalah’taki (Nimrud) kazılarla günışığına çıkartılan,
dir. Kamıştan yapılmış taşıma aracı, su geçirmemesi için zigguratın ve bazı saray yapılarının yakınında yer alan
dıştan ziftle sıvanmıştır. Bu yöntem özellikle Suriye ve Asurnasirpal (MÖ 668-626) tarafından yaptırılmış olan
Irak coğrafyasında akan nehirlerde yakın zamana kadar 220 metre uzunluğunda, 10 metre yüksekliğinde olan
8
kullanılan bir yöntemdir. büyük rıhtım duvarı da nehirden su yoluyla gelen mal-
Anadolu ve Mezopotamya coğrafyasındaki nehirlerin ların boşaltıldığı ve yüklemenin yapıldığı alan olarak bi-
su taşımacılığına olanaklı oluşu, güneyde denize ulaş- linmektedir. (Fig. 5).
ma imkanının bulunması nedeniyle erken dönemlerden Güneydoğu Anadolu’da ise bu tür liman yapıların ar-
itibaren yoğun olarak kullanılmış olmalıdır. Bu nedenle keolojik kanıtı Botan Vadisi’ndeki Çattepe Kazısı’nda
Fırat ve Dicle Nehirleri’nin kıyısında bulunan bazı hö- Geç Roma ve Ortaçağ Dönemleri’ne tarihlenen tabaka-
9
yük ve yerleşim yerlerinin nehir taşımacılığı açısından larda ortaya çıkartılmıştır .
4 ÇEVİK 2002, 342, 343, 346, 348.
5 MOOREY 1994, 10.
6 SCHWARTZ 2002, 617-618.
7 YANA 2008, 129.
8 YANA 2008, 129.; CURTİS – READE 1995, 217 Fotoğraf 244.
9 SAĞLAMTİMUR 2012, 65; SAĞLAMTİMUR 2013, 130; SAĞLAMTİMUR 2014, 8-9.
27