Page 29 - TINA Dergi Sayi 10

TINA

Maritime Archaeology Periodical

Şimdiye kadar bu kültürün izlerine Marmara kıyıla- Çalışmamıza başladığımız zamandan beri Marmara
rında herhangi bir yerleşimde rastlanmadığı için kıyıyı Neolitiğinin tablosu önemli ölçüde değişime uğramış,
kullanıp kullanmadıklarını bilemiyoruz; ancak bir ola- sormuş olduğumuz sorular artık geçerliliğini yitirmiş ve
sılık bu dönem yerleşimleri deniz seviyesinin altında daha fazla bilgiye erişmiş olduğumuzdan daha önce dü-
olduğundan sular altında kalmış olabilirler. Buna kar- şünmediğimiz yeni araştırma soruları sormak gerekmek-
şın, hem Hoca Çeşme’de hem de karasal yerleşme olan tedir. Bunların arasında bölgenin kültürel sürecini doğru
Aşağı Pınar’da olduğu gibi sadece yiyecek olarak değil, olarak anlamak için karmaşık ve çok girdili olan doğal
aynı zamanda süs eşyalarının yapımında da çok miktarda çevre ortamının iyi bir şekilde araştırılması ve belgelen-
yumuşakça tüketimi vardır; bunların arasında özellikle mesi gerekir.
Spondylus tipi olasılıkla oldukça uzaktan, Adriyatik’ten Yukarıda değinmiş olduğumuz şekilde bir iç denizler
gelen kabukların varlığı dikkat çekmektedir (Fig. 22). zincirinin parçası olan Marmara Denizi’nin jeomorfolo-
Doğu Trakya’da izlediğimiz jik süreci çok karmaşıktır , bu
kadarıyla Doğu Balkanların karışıklığın da ötesinde kültür
Neolitik kültürünün MÖ 4900 tarihi ile ilgili kısmen veri ek-
yıllarında doğuya İstanbul’a sikliği kısmen kuramsal yak-
doğru yayılarak Fikirtepe kül- laşımların getirdiği karmaşa
tür bölgesi ile bütünleştiği an- sebebiyle bölgenin anlaşılması
laşılmaktadır. Yaklaşık olarak daha da güçleşmiştir. Bu bağ-
MÖ 4900-4700 yıllarından lamda en kritik tartışma konula-
sonra Balkan kültür bölgesinin rından biri İstanbul Boğazı’nın
belirgin bir biçimde ayrıştığı, ilk ne zaman açıldığını ve ilk su
Istranca Dağlarının kuzey ile geçişinin hangi yönde olduğu
güneyi ayıran bir kültürel sınır Fig.23: Manastır Mevkii, Avşa Adası, batık prehisto- sorusudur .
26
durumuna geldiği görülmekte- rik yerleşmenin yeri. Projemizin başlangıcın-
dir. Bu süreci izleyen dönem- Fig.23: Manastır Mevkii, Avşa Island, the location of dan beri tartışılan sorunların
lerde gerek Trakya’da gerekse the submerged prehistoric settlement. birçoğunun ancak suların
Marmara’nın diğer kesimlerin- altında kalan paleo kıyı şe-
deki yerleşimlerin deniz ile ilgili ilişkileri hakkında bir ritlerinin sistematik yüzey araştırmasıyla çözümlene-
bilgimiz yoktur. bileceğini vurgulamakta yarar görmekteyiz . Yenikapı
27
bİtİrİrKen: bÖLGenİn YAnIt beKLeYen SOrunSALLArI kazıları deniz arkeolojisinin gerekliliğine çok başarılı
Bu yazı Neolitik yaşam biçiminin Anadolu’dan Avru- bir örnek oluşturmuş, bu çalışma sayesinde sadece ar-
pa’ya aktarılmasında Marmara havzasının önemini vur- keolojiyi ilgilendiren önemli yeni veri ve malzemeler
gulamak üzere hazırlanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin ortaya çıkmakla kalmamış, çok gerek duyduğumuz
batı ve kuzeybatısı Neolitik yaşamın doğuda ilksel çekir- kültürel verileri doğal çevre koşullarının değişim sü-
dek bölgenin dışında gelişen “çeper”ini oluşturmaktadır. reciyle eşleştirebilme olanağı da sağlanmıştır ve böy-
Neolitik yaşamın kısmen göç, kısmen bilgi ve teknoloji lelikle ortaya bölgenin jeokültürel zaman dizini kurgu-
aktarımı ile yayıldığı bölgeler ilk başlarda “taşra” özel- lanabilmiştir . Benzer bir durum her ne kadar Neolitik
28
liği taşımış, kısa bir süre sonra daha ileriye Avrupa’ya dönemin sonrasına tarihlenmekteyse de geçen yıl İs-
giden Neolitik kültürler için “yeni çekirdek” olma özel- tanbul Beşiktaş’ta yapılan kazılarda ortaya çıkartılmış
liğini kazanmıştır. Zaten Neolitik yaşam biçiminin Mar- günümüz deniz seviyesi ve kısmen altında bulunmuş
mara’ya gelmezden 3 bin yıl önce doğuda oluştuğunu, olan mezarlık alanıdır. Beşiktaş buluntuları, daha önce
Güneydoğu Anadolu-Kuzey Suriye ve Irak’ta yapılan Avşa Adası Manastır Mevkiinde denizin 10 metre
29
kazılardan bilmekteydik. altında kalmış olan Troya II dönemi mezarlığı ile bir-
Bu yazıda örneklediğimiz gibi Neolitik kültürlerin likte ele alınarak değerlendirildiğinde, bölgede MÖ 3.
yayılması hem karadan hem de denizden farklı yolları binyılın başlarında kıyı topografyasını önemli ölçüde
izleyerek gerçekleşmiş, her grupla birlikte yolculuk ya- değiştirecek kadar güçlü bir tektonik hareketin oldu-
pan Neolitik paketin bileşimi ve/veya içeriği diğerlerin- ğunu göstermektedir (Fig. 23). Bu durum bir kez daha
kinden farklılaşmıştır. Büyük bir olasılıkla bu durumun su altında yapılacak disiplinler arası yüzey taraması ve
belirleyicileri arasında hangi göçe hangi ustanın katılmış kazı çalışmalarının gerekliliğini ve çalışmaların ne ka-
olduğunun da etkili olduğudur. dar önemli sonuçlar ortaya çıkacağını göstermektedir.
26 Bu bağlamda Nuh Tufanı’nı akla getiren, Ryan’ın ileri sürdüğü felaketlere yol açan ani taşkın kurgusu bir süre heyecan yarattıktan
sonra giderek gündemden kalkmıştır. Yine de Marmara ile Karadeniz arasındaki su değişiminin verileri, yeri ve ilk yönü konusunda
halen belirgin görüş farklılıkları bulunmaktadır; AKSU 2002; CHEPALYGA 2007; ÇAĞATAY-GÖRÜR 2000; GÖKAŞAN-DEMİR-
BAĞ 1997; SHILIK 1997; RYAN vd.2004.
27 ÖZDOĞAN 1997a; ÖZDOĞAN – YALÇIN 2017.
28 ALGAN vd. 2002, 2010,2013.
29 GÜNSENİN 2001; ÖZDOĞAN 2003, 2007, 2011b.
27