1770 ÇEŞME DENİZ SAVAŞI
1768-
1770 yılının 6 Temmuz gecesi Çeşme Limanındaki Osmanlı donanmasına Rus donanması tarafından gerçekleştirilen baskın, dönemin Osmanlı deniz gücünün tümüyle yok olmasıyla sonuçlanmıştı. Bu büyük yenilgiye rağmen Çeşme Deniz Savaşı, Osmanlı tarihi açısından önemli bir dönüm noktası teşkil eder. Bu savaş nedeniyle Osmanlı İmparatorluğu denizcilik teknolojisinin geri kaldığını fark etti ve donanmanın modernleştirilmesi için ilk girişimleri başlattı. Deniz Harp Okulu’nun temelleri de bu savaşta alınan ağır yenilginin sonrasında atıldı.
Savaşın tüm ayrıntılarıyla ele alındığı ‘1770 Çeşme Deniz Savaşı’ adlı kitabı tarihseverlerin beğenisine sunuyoruz. Oğuz Aydemir ve Ali Rıza İşipek’in hazırladıkları kitapta; Rus Donanması Komutanı Kont Aleksi Orlov’un bizzat yazıp imzaladığı, aralarında Türk savaş gemilerinin özelliklerini ve mevkilerini gösteren çizimler, Kont Orlov’un savaş planları, Çeşme baskını öncesi taktikler ile Kont’un gemilerine gönderdiği hücum emirlerinin bulunduğu belgeler de yer alıyor.
"Çeşmeli olabilmek için ‘Çeşme’ adına yapılması gerekenler"
Tarihte Amiral Nelson kumandasında ki Trafalgar Deniz Savaşı kadar öneme haiz bir ikinci deniz savaşı da Çeşme Deniz Savaşı’dır. Lehimize zafer ile sonuçlanmamasına rağmen, Çeşme Deniz Savaşı’nın, neticeleri itibari ile Osmanlı ve dünya tarihinde bir dönüm noktası teşkil ettiği, konu ile ilgili tüm ciddi eserlerde vurgulanmaktadır.
Bodrum Kalesi’nde son on beş yıl içinde meydana getirilen gelişmelere bakarak ve sağladığım katkıları gözönüne alarak, benzer bir çalışmanın Çeşme Kalesi için de yapılabileceği ve Çeşme Deniz Savaşı’nın da faliyetlerin odağında yer alabileceği kanaatindeyim. Fahri danışmanlığını yapmakta olduğum eski Kültür Bakanımız Sayın İstemihan Talay ve İzmir eski valisi Sayın Ziya Göksu ile gerçekleştirdiğimiz Çeşme ziyareti sırasında kendilerine gerekli mercilere iletilmek üzere ‘Çeşme Deniz Savaşı Sergi Holü’ içerikli 170 sayfalık raporumu takdim ettim.
Aradan geçen üç yıl içinde bu sergi holünün açılabilmesi için Güney Deniz Saha Komutanı Em. Koramiral Sayın Lütfü Sancar ve Genel Sekreter Kurmay Albay Ali Rıza İşipek’in desteklerini şükran ile anmayı vazife bilmekteyim. Başkanı bulunduğum TINA Türkiye Sualtı Arkeolojisi Vakfı Yönetim Kurulu’ndaki arkadaşlarımın destekleri ve Çeşme Kaymakamı Sayın Nazmi Günlü ile Belediye Başkanımız Sayın Faik Tütüncüoğlu’nun fevkalade olumlu yaklaşımlarına da değinmeden geçmeyeceğim. Hürriyet Gazetesi Ege Temsilcisi Sayın Hakan Tartar, Eski Belediye Başkanımız Sayın Nuri Ertan ve dostum Yusuf Düvenci’nin ilgi ve desteklerini de her zaman hatırlayacağım.
Amacımız kuzey komşumuz Rusya Federasyonu ile iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerimiz açısından tarihte yer alan bu konuyu, özellikle Kültür Turizmi açısından değerlendirmek, evrensel barışa katkıda bulunmak, yaklaşık onbirbin şehit verdiğimiz bu savaşta şehitlerimizi tekrar anmak için bir vesile oluşturmak, St. Petersburg’da ki Çeşme ve Türk izlerini gündeme getirmek, geçmişte olanları hatırlamak, iyi değerlendirerek ileriye ışık tutmaktı. Bu Sergi Holü ile vermek istediğimiz duygu ve düşüncelerimizi iletebildiğimiz kanaatindeyim.
Çeşme Müzesi yönetiminin olumlu yaklaşımı ve yerel sivil toplum örgütlerinin destekleri ‘Sergi Holü’ fikrinin gerçekleşmesinde başlıca etken olmuşlardır. Girişimin, başından itibaren en büyük destekleyicisi ve teşvik edici gücü Sayın Yaşar Aksoy olmuştur. Lojistik ve moral destek veren fedakar dost Taner Morova ve Mimar İsmail Öz, Turizm Derneği Başkanı Gülesin Tütüncüoğlu, ÇEŞTOB Başkanı Veysi Öncel, Esnaf Odası Başkanı dostum Mustafa Cenger, DESEV Yürütme Kurulu üyeleri, Çeşme Life mensubu Erkan ve Gamze Karadede, sergi salonunun teknik boyutunu olağanüstü gayreti ile gerçekleştiren Erkan Güngören ve marangoz Metin Kıran, bayrak ve dekorların tanzim ve teşhirindeki zevkli katkılarıyla eşim Ela Maro Aydemir’e müteşekkirim.
Güney Deniz Saha Komutanımız Sayın Alev Gümüşoğlu yürümekte olan hazırlıklara çok olumlu yaklaşarak, katkılarını kaleye top arabalarının da kazandırılması ile fevkalade destek oldu. A.B.D nin San Francisco kentinde Christie’s Müzayede Şirketi tarafından müzayedeye çıkartılmış olan Rus Amiral Aleksi Orlof’un günlüklerinin satın alınarak Türkiye’ye getirilmesi, İngiliz Amiral Elphinston’un belgelerinin Princeton Üniversitesi’nden temininde yardımcı olan Ayşe Atauz, müzayedede alınan belgelerin Türkiye’ye getirilmesini sağlayan Turgay Erol, Rusça belgelerin tercüme edilmesindeki katkıları ile Sayın Büyükelçi Peter Stegny bu projenin unutulmaz olay ve kişileri olmuşlardır.
‘Sergi Holü’ projesi yanısıra Sayın Ali Rıza İşipek düzenlenen bir seminerde detaylı bir çalışma sundu. Ancak, yeni bilgi ve belgeler ışığında bir kitap derlemek ve bu kitabi yapılmış olan çalışmaların tamamlayıcısı haline getirmek gerekliliği ortaya çıktı. Bu kitap Sayın Ali Rıza İşipek’in ve Sayın Murat Bardakçı’nın uyarıları ve katkıları doğrultusunda bu amaçla kaleme alınmıştır.
Yeni bilimsel çalışmalara mesnet teşkil etmesi, Çeşme’lilere geçmişlerini hatırlatması ve bu kitap vesilesi ile artık bir ‘Çeşmeli’ olarak kabul edilmeyi umut etmekteyim.
Bu kitabı dünyaya yeni gelen torunum Defne Aydemir’e ithaf ediyorum.
OĞUZ AYDEMİR
04.05.2006
